مشکل موسیقی ایرانی از کجا شروع می شود ؟( قسمت اول )

مشکل موسیقی ایرانی از کجا شروع می شود ؟( قسمت اول )
برگشت ،برگشت به اول خط آنهم با ناتوانی :
این تنها نتیجه ای است که در نیم قرن اخیر از موسیقی ایرانی بدست آمده است .موسیقی ما از کوچه و بازار شروع شد ،دوره تعالی و پیشرفتی هم داشت .امااین پیشرفت نیم بند بود .خیلی زود وارفت و باز آمد سر خانه اولش .منتهی با یک تفاوت که اگر آهنگ سازان دوره اول موسیقی ایرانی آهنگها را بر مضامینی استوار می نمودند که الهام از مسایل روزمره گرفته بود .امروز چنین نیست .بعضی از آهنگ سازان ابتکار خود را به ابتذال فروخته اند و چه ارزان به این معامله تن دادند .
تنها تجانس و هماهنگی موسیقی کوچه و بازار قدیم با این موسیقی کوچه بازاری امروزی ،عامل نشاط و شادی آن است .فی المثل در گذشته به مناسبتی شعری ساخته می شد مانند قضیه تمایل یک دختر فقیر و دم بخت با ازدواج با یک شخصیت برجسته :
رو رو رو ربابه
دلم واست کبابه
و دهها سروده و آهنگ دیگر ،ولی این زمان خواننده های کوچه بازار مسائل مبتلا به اجتماع را بازگو نمی کنند .فقط گروههای کمدی که گاه با استفاده از طنز بدین گونه مسایل اشاره می کنند وگرنه آهنگ هایی که بر اشعاری چون :
اگه میخوای با من بازی کنی
باید ننه مو راضی کنی
یا:
دخترها !
باشماره سه ،بخوابین روسینه
واهواه ،آدم چی چی می بینه .
که از کوچه و بازار ،از طنزی نادرست و بیمارگونه بهره می برد .
* اثر سینما بر موسیقی کوچه و بازار
اثر سینمای ایران بر موسیقی کوچه و بازار ایران انکارناپذیر و غیرقابل تردید است ،فیلمسازان در جوار حادثه های فیلم هایشان برای آنکه زنگ تنفسی جهت تماشاگران ایجادکنند صحنهیی رقص و آواز در آثارشان می گنجانند و متناسب با داستان ودر ضمن تخفیف احساس های عاطفی و اضطرابی فیلم ،شعرهای شادی انتخاب می نمایند و آهنگ سازان را مکلف به ساختن آهنگهایی می کنند که برازنده صحنه های آن چنانی باشد :
قرتو کمرم قلنبیده
نمیدونم کجا بریزم
همین جا ،همین جا (دسته جمعی )
یا
سیت دان پلیز بشین رومیز
قربون اون قد نازت !
از حق نباید گذشت ،همانگونه که سینما اثر نامطلوبی بر موسیقی ایرانی گذاشته است ، به نوعی راه گشای فصلی نوین در این زمینه از هنر گردیده ،که موسیقی متن پربارترین آنها بشمار می آید .
تا چند سال پیش برای صحنه های فیلمهای ایرانی از موسیقی اروپایی یا بطورکلی از موسیقی غربی استفاده می شد ، اینگونه موزیک متن ها در وهله نخست فضای ایرانی فیلمها را از بین می بردند ، تا اینکه چند تن از کارگردان ها از آهنگسازان ایرانی دعوت بعمل آوردند تا با الهام از داستان فیلم ها موزیک متن کاملا ایرانی برای آنها بسازند .نتیجه آن شد که سینمای ایران موسیقی جدیدی را به عنوان موسیقی متن پذیرفت و آهنگسازانی مانند : اسفندیار منفردزاده ، حسین واثقی ، هرمز فرهت ، بابک بیات ، واروژان ،انوشیروان روحانی ، و سلیمان اکبری و...در عالم هنر مقامی مشخص یافتند .
در حال حاضر موسیقی متن یکی از ارکان موفقیت فیلمهای فارسی محسوب می شود . و آهنگسازان برای هر فیلم از ده تا شصت هزار تومان دستمزد ساخت موزیک متن دریافت میدارند . البته بعضی از تهیه کنندگان صرفه جو هنوز از موسیقی متن غربی استفاده می کنند که عملا دیده شده از چندان موفقیتی بهره مند نمی گردند .
*موسیقی اصیل
« شیدا» ی عاشق ،شیدای ترانه ساز و شیدای آهنگساز ، تنها آهنگساز موفقی است که از خیل آهنگسازان گمنام گذشته به شهرت رسیده است ،هنوز ترانه ها و آهنگ هایش را بسیاری از علاقمندان موسیقی ایرانی به خاطر دارند مانند :
آفت جانی ،خبردارت کنم
باشه تا روزی گرفتارت کنم
باشه تا روزی گرفتارت کنم
بلبل زار خسته ،دل به کسی نبسته
با ورود شیدا به دنیای شعر و موسیقی ایرانی بزرگانی مانند « عارف قزوینی » و « ملک الشعرای بهار » نیز به ترانه سرایی متوجه شدند ، در این میان ترانه های عارف قزوینی با استقبال بیشتری روبرو گردیده است مثل :
«ناله یی که ناید زنای دل اثر ندارد »
یا
« از خون جوانان وطن لاله دمیده »
که ترانه اخیر را « الهه » اجرا کرده است .
اگر امروزه می بینیم شاعران ارزشمندی چون نادرپور ، سیمین بهبهانی ،و...نیز گاهبه گاه به ترانه سرایی می پردازند در واقع دنباله روی از شاعران پر ارج گذشته است .
حضور بهار و عارف در جمع ترانه سرایان موجب شد آهنگسازان برجسته ای که در واقع بنیانگذاران واقعی موسیقی اصیل ایرانی هستند تاثیر بسزایی بر موسیقی پرسابقه این مرز و بوم که میراثی از « نکیسا » و « باربد » است بگذارند .
استاد صبا از این جمله است و چندین تن دیگر که شاگردان برگزیده شان « تجویدی »،« مجید وفادار » ،«پرویز یاحقی » ، « همایون خرم » می باشند ،که هرکدام در حال حاضر به مقام استادی نزدیگ شده اند و عجیب اینجا است با همه تلاشی که تلویزیون و رادیو برای زنده نگاه داشتن موسیقی ایرانی بخرج میدهد ،ایشان شاگردان خبره یی تربیت نکرده اند .
پایان قسمت اول
مجله ستاره سینما / شماره 80 / اسفندماه